Harder praten? Vaak niet de beste keuze om elkaar te verstaan.

Vroeger keek ik graag naar Bassie en Adriaan. En ik denk niet dat ik de enige ben; die boeven waren toch eigenlijk wel het leukste. En dan in het bijzonder die dove boef. De misverstanden, de herhaling en de fouten die er gemaakt werden omdat hij het niet goed verstaan had.

En dan het ”drommels, drommels” van die grote baas. Zwaar geïrriteerd dat hij steeds alles moest herhalen en dikwijls overging tot flink geschreeuw. En eerlijk, ik heb daar als kind vaak om kromgelegen van het lachen. Tip: zoek ze op op YouTube en voel je weer even kind.

Inmiddels ben ik opgegroeid en zijn mijn eigen kinderen net voorbij de ‘Bassie-en-Adriaan-leeftijd’. Heel wat jaren verder dus. En dan valt het me op hoe vaak we eigenlijk dezelfde dingen mis laten gaan als er toen misgingen bij B2, zoals die boef in de serie heette.

Ook het gedrag van de grote baas zie ik verbazend vaak voorbijkomen als iemand iets niet goed verstaan heeft. Oké, meestal niet met ‘drommels, drommels’, maar het verheffen van de stem als iemand vraagt om herhaling komt best vaak voor. Bijvoorbeeld in die drukke kantine. Een hoop gepraat en geluid door elkaar en zodra je aan je collega om herhaling vraagt, hoor je ineens: “IK VROEG OF JE KOFFIE WILT!”. Net hard genoeg om het te laten lijken of je collega de hele kantine van een kop koffie wil voorzien.

En ik begrijp het natuurlijk ook wel. Het is gewoon een natuurlijke reactie. Het idee is, dat het geluid niet goed over is gekomen, dus de gedachte is dat het toevoegen van volume een mooie bijdrage gaat leveren. Toch werkt dat vaak juist averechts. In dit artikel wil ik je daarom concrete tips meegeven die wel werken.

Ik begrijp dat harder praten vaak als reactie gebeurt. Het kan soms ook wat ongemakkelijk aanvoelen. Zeker in een drukkere, sociale situatie. Als iemand ineens hard tegen je begint te praten en de rest valt daardoor stil … awkward … Daarnaast geeft het soms ook extra frustratie, omdat je het daardoor nog minder goed kunt verstaan.

Huh?! Hoezo minder goed verstaan? Het geluid bereikt je toch beter, dan kun je toch ook makkelijker verstaan wat gezegd wordt? Was het maar zo eenvoudig. Slechthorendheid gaat zelden over het volume, maar veel vaker over het missen van frequenties of het minder goed kunnen onderscheiden van verschillende klanken. Volume verbetert dat helaas niet.

Sterker nog, meer volume zorgt vaak juist voor extra vervorming van klanken. Dat komt vooral bij hoge klanken voor die voorkomen in medeklinkers als de ‘s’, ‘t’ en ‘k’. Het beste kun je dit vergelijken met een radio met slechte FM-ontvangst. Je hoort door het gepraat en de muziek continu die vervelende ruis. Wanneer je nu de radio harder zet, hoor je vaak een grote versterking van de ruis, maar verstaan wat er gezegd wordt gaat niet vooruit. Zo werkt dat bij harder praten eigenlijk ook.

“Harder praten zorgt voor beter verstaan” is dus een grote misvatting. Het is vaak vermoeiender voor zowel de spreker als de luisteraar.

Goed dat je het vraagt! Om de verstaanbaarheid te vergroten, kun je een aantal dingen doen. Ik wil graag de 5 belangrijkste met je doornemen.

Alsjeblieft, maak hier geen overdreven circus van. Dan doe je vaak hetzelfde als het harder zetten van de radio. Je versterkt niet alleen wat je wilt zeggen, maar ook de ruis. Met duidelijk articuleren bedoel ik vooral dat je rustig en bewust praat.

Spreek de woorden zo volledig mogelijk uit en probeer gewoon normaal te praten. Wat daarbij heel goed helpt, is meer nadruk leggen op woordgrenzen. Bij Bassie en Adriaan zei die dove boef nog weleens: “Wat zeggie?”. Probeer dat soort zinnen juist volledig uit te spreken. Dus: “Wat zeg je?”

Als slechthorende maak ik graag oogcontact. Niet om te kijken of je verlegen bent, maar omdat ik op die manier ook het woordbeeld kan aflezen. Ook je onbewuste gezichtsuitdrukkingen bij woorden helpen me beter begrijpen wat je zegt.

Als het licht dus slecht is of je spreekt met een hand voor de mond, is dat een stuk lastiger. En dat kan echt een wereld van verschil maken! Als jij bijvoorbeeld tegen me praat terwijl je de andere kant op kijkt, mis ik de helft van wat je zegt (misschien zelfs wel meer dan dat).

Het kan soms wel fijn zijn als er op de achtergrond iets van muziek klinkt. Het bepaalt de sfeer en kan voor gezelligheid zorgen. Soms maakt achtergrondmuziek het ook wel weer lastig voor me. Zeker als die op gelijke toonhoogte is met jouw stem.

Ook ander achtergrondgeluid kan lastig zijn. Een bedrijfskantine, open kantoor of restaurant zorgt voor veel achtergrondgeluid. Die ruis maakt verstaan dan net weer een beetje lastiger.

Natuurlijk ga ik deze sociale situaties niet uit de weg. De gesprekken in een restaurant zijn vaak toch wat luchtiger, waardoor iets missen niet zo’n ramp is. Wanneer ik een gesprek moet voeren dat juist wel belangrijk is, kies ik toch liever voor een wat stillere plek, of zet ik de muziek wat zachter. Dat maakt vaak een wereld van verschil!

De kern van communicatie is vooral het overbrengen van een boodschap. De woorden die je daarbij gebruikt zijn slechts het middel. Het kan daarom helpen je zin anders te formuleren.

Communicatie is natuurlijk geen eenrichtingsverkeer. Daarom helpt het ook dat ik daar zelf al op inspeel. Als ik je vraag: “Wat zei je?”, is de kans groot dat je woordelijk herhaalt wat je net gezegd hebt. Logisch, daar vroeg ik toch om? Als ik iets niet goed verstaan heb, vraag ik daarom ook wel: “Kun je dat met andere woorden zeggen?”. Behulpzaam voor jou én voor mezelf!

Bij het stukje over oogcontact heb ik je al verteld dat mimiek heel belangrijk is. Niet alleen voor hoe je iets bedoelt, maar ook als ondersteuning voor wat je zegt. Het helpt mij de woorden die ik niet goed hoor alsnog in te vullen.

Ook je spraak ondersteunen met gebaren kan enorm behulpzaam zijn. Dat mag natuurlijk de officiële Nederlandse Gebarentaal zijn, maar dat hoeft zeker niet. Als je tijdens je vakantie in een land komt waar je de taal niet goed spreekt, wordt ook weleens gezegd dat je je met “handen en voeten weet te redden”. Dat soort gebaren helpen ook al enorm.

En als het echt allemaal niet lukt, pak dan gewoon je telefoon er even bij. Stuur een berichtje met wat je wil zeggen of open je notitieapp en typ het daar even in. Ik was een tijd terug op een rumoerig feest waar ik drinken wilde gaan halen voor de groep waarmee ik was. De combinatie ‘niet te verstaan’ met ‘niet te onthouden’ bracht me op het idee de notitieapp te openen en iedereen zelf zijn of haar drankje in te laten vullen. Dat werkte zo handig dat daarna iedereen in de groep het op deze manier deed!

Om communiceren dus makkelijker te maken, ga je niet harder praten, maar:

- Duidelijk articuleren

- Oogcontact maken

- Achtergrondgeluid proberen te voorkomen

- Herhalingen in andere bewoordingen

- Inzet van non-verbale communicatie en techniek

Steeds moeten vragen om herhaling lijkt misschien niet zo erg, maar als je hier als slechthorende dagelijks mee te maken hebt, voelt dat toch anders. Je moet steeds om hulp vragen bij iets waar je een groot deel van de dag mee bezig bent. Stel je voor dat je steeds je collega om hulp moest vragen wanneer je wat te drinken wilt. Na verloop van tijd ga je het gewoon vervelend vinden om dat steeds te moeten doen.

Daarom probeer ik het zoveel mogelijk luchtig te houden. Zeker wanneer mensen door elkaar praten en even vergeten dat ik het niet meegekregen heb. Ik kan dan aan de groep vragen of iemand een korte samenvatting wil geven van wat er besproken is. Het mooie daarvan is dat er vaak tijdens die samenvatting nog vragen of aanvullingen komen uit de groep zelf. Blijk ik stiekem niet eens de enige te zijn die het niet goed gevolgd heeft!

Heb je zelf iemand in je omgeving die slechthorend is, vraag dan eens wat deze persoon nodig heeft. Vraag waar de behoefte ligt en waar je kunt helpen. Vaak zijn het hele kleine dingen die een wereld van verschil kunnen maken.

Zoals gezegd is communicatie tweerichtingsverkeer. Om een boodschap van de ene persoon aan de andere persoon over te brengen, moet de boodschap helder worden verzonden en moet de ontvanger openstaan deze op te nemen.

Hoor je zelf goed en wil je dat jouw boodschap goed overkomt, vraag dan eens wat voor de ander werkt. Iedereen is anders, ook iedere slechthorende. Wees ook niet bang om alternatieven te zoeken. Een vraag als “zal ik het even opschrijven?” lijkt misschien gek, maar kan echt een enorm verschil maken.

Maar ook als je zelf slechthorend bent, kun je invloed uitoefenen op de communicatie. Geef aan wat voor jou werkt en wat niet. Kun je iemands gezicht niet goed zien, vraag dan of die persoon wil gaan verzitten of je aan wil kijken tijdens het gesprek. Ook kun je tips geven die het gesprek makkelijk maken. En met een vleugje humor vindt niemand dat vervelend!

“Weer zo’n zielig verhaal”, voel ik soms als ik deze nieuwsbrief of een blog voor ToegankelijkheidsFabriek schrijf. Toch is dat niet de intentie van deze artikelen. Ik geloof dat begrip de sleutel is tot een meer inclusieve en toegankelijke samenleving, en voor begrip moet je wel weten wat er speelt. Of het nu gaat om auditieve, visuele, motorische of cognitieve beperkingen.

Ik denk zelf dat veel tips die voor iemand met een beperking werken, voor iedereen een grote stap voorwaarts zijn. Als een boodschap meteen duidelijk overkomt, is dat voor iedereen prettig, toch?

Daarom sluit ik af met de kern van deze nieuwsbrief: harder praten is zelden de oplossing, duidelijkheid, geduld en aanpassingen zijn dat wel. En natuurlijk ben ik heel benieuwd naar jouw ervaringen!